Doğum kontrol hapları beyni nasıl etkiliyor?

Getty Images DoÄŸum kontrol hapları dokuz farklı hormon içeriyor. Bunların bazıları kadınlarda hafif ‘erkekleÅŸme’ etkisi gösteriyor. Bunun nedeni ne, endiÅŸe duymalı mıyız? Pensilvanyalı kimya profesörü Russell Marker 1942’de projesteron hormonu üretebileceÄŸi bir bitki arıyordu. O sıralar bu hormon kadınlarda menopoz sürecine yardımcı olmak ve düşüğü önlemek gibi birçok amaçla kullanılıyordu. Yüzlerce bitki türünü inceledikten sonra Meksika’da yam (hint yer elması veya tatlı patates adıyla bilinir) kökünde karar kıldı. Kısa bir süre sonra bu bitkiden üretilen hormon doÄŸum kontrol haplarına kaynaklık etti. DoÄŸum kontrolü sayesinde hamilelik korkusu yaÅŸamadan seks mümkün hale geldi. Kadınlar artık 20-30’lu yaÅŸlarını evde oturup çocuk bakmak yerine eÄŸitime ve iÅŸe ayırabilir hale gelecekti. Ama ta en başından beri doÄŸum kontrol hapının bir sırrı vardı. Getty Images Son yıllarda bilim insanları doÄŸum kontrol hapı kullanan kadınların beyninin diÄŸer kadınlardan farklı olduÄŸunu fark etti. Bu kadınların beynindeki bazı bölümler erkek beynini andırıyordu. Ayrıca davranışlarda da deÄŸiÅŸim gözleniyordu. Bazı doÄŸum kontrol haplarını kullanan kadınlar, kadınların genel olarak yetenekli olduÄŸu sözel becerilerde gerileme kaydediyor, erkeklerin yetenekli olduÄŸu baÅŸka becerilerde daha iyi hale gelebiliyordu. Bilim insanları bu duruma ÅŸaşırıyor, ne olduÄŸunu anlamaya çalışıyordu. DoÄŸum kontrol haplarının

östrojen

ve

projesteron

hormonu içerdiği söylenir genellikle. Oysa hiçbir doğum kontrol hapında bu hormonlar yoktur. Zira bu hormonlar ağızdan alındığında çok çabuk parçalandığı için işe yaramaz. Onun yerine bu hormonların sentetik türleri üretilir. Burada hammadde o iki hormonu taklit edebilen daha dayanıklı hormonlardır. Bu hormonların ikisini de içeren karma doğum kontrol haplarında sentetik östrojen (etinel estradiol) ve sekiz farklı sentetik projesteron (

projestin

) türünden biri kullanılır. Sentetik östrojen vücudun her ay yumurta üretmesini engellerken projesteron da rahim aÄŸzındaki mukusun koyulaÅŸmasına neden olarak döllenmeyi engeller. BBC-Az miktarda erkeklik hormonu testosteron bile kadınların beyninde bazı bölgelerin küçülmesine neden olabiliyor. Ancak bu hormonlar gebeliÄŸi önlemede baÅŸarılı olsa da doÄŸal hormonlarla tam uyum göstermiyor. Bu yüzden sentetik hormonların akne, terleme, tüylenme gibi istenmeyen farklı etkileri ortaya çıkıyor. Fakat bunun nedeni de ÅŸaşırtıcı. 2012’de ABD’de yapılan bir araÅŸtırmada, kadınların yüzde 83’ünün erkek hormonlarından üretilen bir projestin içeren hapları kullandığı görüldü. Nandrolon adlı bu hormon erkek üreme organlarının geliÅŸimini saÄŸlıyor ve vücut geliÅŸtirme, boks gibi alanlarda bazı sporcular tarafından doping için kullanılıyor. Bu yan etkiler yıllardır biliniyor. 1940-60’larda bazı gebe kadınlara düşük riskine karşı bu hormonlardan verilmiÅŸ ve vücutlarında terleme, kıllanma, sivilce gibi yan etkilerin yanı sıra bebeÄŸin cinsel organlarında da erkekleÅŸme izleri görülmüş, bazılarında ameliyata baÅŸvurulmak zorunda kalınmıştı. Bugün kullanılan projestinlerde ise erkekleÅŸme etkisi çok daha az. Zira doÄŸum kontrol haplarında bu hormonlar daha düşük dozda kullanılıyor ve östrojen hormonu da içermesi nedeniyle etkisi büyük ölçüde giderilmiÅŸ oluyor. Getty Images-DoÄŸum kontrolü hapları kadınların kelimeleri hatırlama hızını, dolayısıyla konuÅŸma akışını etkileyebiliyor. Son zamanlarda üretilen sentetik projesteronlarda ise tersine ‘kadınlaÅŸtırıcı’ etki söz konusu olduÄŸundan akne ve kıllanma gibi ÅŸikayeti olan kadınlara bu haplar veriliyor. Ä°ÅŸte bu güçlü sentetik hormonlar beyni de etkiliyor. Ancak doÄŸum kontrol haplarının fiziksel ve duygusal yan etkileri üzerine çok sayıda araÅŸtırma yapılmış olsa da beyin ve algı üzerindeki etkileri pek incelenmemiÅŸ. Salzburg Ãœniversitesi’nde nörolog Belinda Pletzer sekiz yıl önce bu konuyu araÅŸtırdı. Sonuçlar oldukça ilginçti. DoÄŸum kontrol hapı kullanan kadınların beyninde bazı bölgeler diÄŸer kadınlarınkine kıyasla daha büyüktü. Tıpkı erkeklerde olduÄŸu gibi. BaÅŸka araÅŸtırmalarda da benzer sonuçlar elde edildi. ‘ErkekleÅŸme’ etkisi gösteren androjenik projestinleri kullanan kadınlarda hızla yeni kelime düşünüp akıcı konuÅŸma becerisinin diÄŸer kadınlara kıyasla düştüğü, ama erkeklerde daha geliÅŸkin olan uzamsal algı alanında becerilerinin arttığı görülüyordu. Getty Images- DoÄŸum kontrol hapı kullanan kadınların insanlardaki üzüntü gibi yüz ifadelerini algılama özelliÄŸinin azaldığını gösteriyor. Belli ki bazı haplar kadınların beyninde ‘erkekleÅŸme’ etkisi gösteriyordu. Pletzer’in 2015’te yaptığı baÅŸka bir araÅŸtırmada ise iki farklı tür doÄŸum kontrol hapı kullanan kadınların beyinleri karşılaÅŸtırıldı. Bu kez ‘kadınlaÅŸtırıcı’ etkisi yüksek yeni hapları kullananların beyinlerinde birçok bölgenin hap kullanmayan kadınlara kıyasla daha fazla büyümüş olduÄŸu görüldü. Bu durum davranışlarına da yansımış, yüz tanıma özellikleri artmıştı. Kadınların hap kullanma süresi uzadıkça bu bölgelerdeki büyüme de artıyordu. Ãœstelik sentetik östrojen de içeren karma hapları kullanan kadınların beyninde hem ‘erkekleÅŸtirici’ hem de ‘kadınlaÅŸtırıcı’ etkiler birlikte ortaya çıkıyor olabilirdi. Kim derdi ki yam gibi bir bitkinin feminist devrimi destekleyen bir etkisi olacaktı. DoÄŸum kontrol hapı 20. yüzyılın en büyük icadı olarak adlandırılıyor ve 1960’lardan bu yana kadınların ücretlerinde üçte bir artış olmasında payı olduÄŸu söyleniyor. Ancak bu hapların karanlık yönleri de olabilir. Atletler bu tür steroidleri kullandığında bu ‘doping’ olarak adlandırılıyor ve istismar olarak görülüp toplum tarafından iyi karşılanmıyor. Ama milyonlarca kadının her gün bu hormonları almasında bir sorun görülmüyor. Bu hapların beyin ve davranış üzerindeki etkilerini tüm ayrıntılarıyla ortaya koymak için yeni araÅŸtırmalar yapılması ihtiyacı gün gibi ortada.